De binnenwereld van Chris Berens
De schilderijen van kunstenaar Chris Berens zijn prachtig, mysterieus, een tikje onheilspellend en vol mythische figuren. Die wezens zijn altijd bij hem, maar alleen in zijn atelier krijgen ze alle ruimte. Zijn sprookjesachtige werk reist de hele wereld over.
Welkom in de magische wereld van Chris Berens. Het is prachtig, intiem, mysterieus, maar ook onheilspellend. En alles wat je ziet is echt. En niet alleen de parallelle wereld die hij schept in zijn schilderijen is sprookjesachtig, zijn werkplek is dat ook.
Tekst Pauline Bijster
Het werk van kunstenaar Chris Berens (1976) brengen je naar een ander universum. Een surrealistische sprookjeswereld met mythische figuren, dieren en elfen en andere wezens. Of het aangenaam is of niet, laat hij in het midden. Sommige werken zijn ook duister, een beetje eng zelfs.
En zijn werk wordt opgemerkt. Berens is genomineerd voor kunstenaar van het jaar 2024, hij werd door Museum Jan Cunen ‘een moderne Jeroen Bosch’ genoemd en door de Avro werd een documentaire over hem gemaakt, genaamd Chris Berens, Master of his Magical Universe. Maar ook internationaal krijgt hij veel erkenning. Zijn solotentoonstellingen reizen vanaf zijn eigen galerie Jaski in Amsterdam naar Tokyo, Seattle en New York en zijn werk was ook al te bewonderen in groepstentoonstellingen in Bangkok, Taipei, Melbourne en op kunstbeurzen zoals TEFAF en Art Basel. Ook maakte hij een albumcover voor de Amerikaanse rockband Blondie.
Toch, als dit allemaal niet zo was, zou hij het ook maken, vertelt hij. Want hij moet het maken, hij kan niet anders. “Er is niets wat ik liever doe dan iets tekenen of schilderen. Iets maken. Ik vind dat echt zuivere magie. Het is er niet, het heeft geen verleden, en dan is het er wel.” Hij heeft dan ook altijd schetsboekjes bij zich. “Met altijd bedoel ik: ook op vakantie, ook op een terras, in de supermarkt. Zelfs in de auto. Dan moet ik wel even stoppen, als ik iets moet tekenen. Ik word heel nerveus als ik geen schetsboekjes bij me heb, dat voelt als met mijn ogen dicht rondlopen. Er is zo veel wat er uit moet. Er is geen andere optie dan het tekenen.”
Verbeelding
En dat komt omdat deze bijzondere wereld bestaat, in zijn hoofd. Hij ziet de wezens écht. “Wat is echt, wat is niet echt? Maakt het uit? Ik zie het altijd al. Ik zie het overal. Maar ik kan wel de kassière in de supermarkt onderscheiden van de ijsbeer die naast me loopt. Ik kan ervoor kiezen om deze wereld meer of minder naar voren te laten komen. Als ik in mijn atelier ben, krijgt het alle ruimte. Op andere momenten kan ik ervoor kiezen om het wat minder aandacht te geven. Maar het is er zolang ik me kan herinneren. Toen ik zeven was, moesten we als tekenopdracht op school een klasgenoot tekenen. Ik tekende een klasgenoot met een enorm beest erachter. Ik kreeg een onvoldoende ervoor maar ik snapte daar niets van. De opdracht was toch dat ik moest tekenen wat ik zag?”
In Japan waar hij regelmatig komt voor zijn tentoonstellingen, voelt hij zich op een bepaalde manier thuis. “Japanners hechten veel waarde aan hun verhalencultuur, aan legendes en mythen. Ik vind hun manier van denken prettig. Ze geloven bijvoorbeeld dat voorwerpen ook een ziel hebben. Ze vereren mythische wezens. Ook dieren. Ze zullen niet zo snel vragen wat mensen hier wel vaak vragen: ‘wat is het?’ of: ‘wat stelt het voor?’. Bij ons in het Westen geloven mensen in een duidelijk verschil tussen ‘echt’ en ‘niet echt’. Wat mij betreft ga je dan voorbij aan 99 procent van het bestaan. Er is zoveel meer dan wat we zien. En ziet niet iedereen het leven anders? Ik woon met een vrouw en twee dochters en een hond en een kat in een huis, maar we wonen allemaal in een ander huis. Voor mij is het belangrijk om de mogelijkheid open te laten dat er meer bestaat dan wij zien of begrijpen. Ik vind het zelfs arrogant en kinderlijk om te denken dat we alles kunnen weten. In plaats van ‘ik moet het zien om te geloven’ ben ik toch meer van: ‘ik moet het geloven om het te kunnen zien’.”
Zijn werk noemt hij dan ook een soort zelfportretten. “Het is heel intiem, met deze werken kunnen mensen in mijn hoofd kijken.” De reacties op zijn werk zijn divers, vertelt hij. Either you love it or you hate it: mensen vinden het afstotelijk of fantastisch. Van zijn galerie hoort hij dat ze soms emotionele kopers hebben, omdat een schilderij hen zo raakt. “Omdat het ze ergens aan doet denken. Dat is niet expres natuurlijk. Ik laat mijn ratio uit mijn schilderijen weg, op het moment dat ik ga nadenken erover kan ik beter stoppen. Ik maak alles intuïtief, maar misschien tap ik ergens in. In een gemeenschappelijke poel van onbestemde emoties.”
De weg naar binnen
Chris Berens woont dus samen met zijn vrouw, twee dochters en twee huisdieren in Amsterdam. Maar hij groeide op in Brabant, in een katholiek maar niet praktiserend gezin in Oss. “Er is geen religie die ik kan aanhangen, want het principe van religie sluit andere verhalen uit.” En eigenlijk gelooft hij in alles. “Waarom zou ik iets niét geloven? Als ik het niet weet of zie, hoef ik het niet uit te sluiten.” Wat hem wel interesseert is een stroming die heet hermetisme. “Op de Keizersgracht 123 in Amsterdam heb je een museum, de Embassy of the Free Mind, het zit in zo’n zeventiende-eeuws pand met zes hoofden aan de gevel, ken je het? Het verhaal gaat dat dat de hoofden zijn van zes rovers. Maar dat is een zijpaadje. Het hermetisme gaat over het innerlijk weten. Het idee dat het goddelijke, als je het zo wilt noemen, in jezelf zit. Ik geloof wel meer in de weg naar binnen dan in de weg naar buiten. Als ik aan het werk ben, ben ik op een soort reis, en soms kom ik bij dat magische moment, soms wordt ik aangeraakt door iets groters. Ken je dat? Heel even word je ingewijd in een klein stukje van de grote mysteriën. Dat is prachtig.”
De kunstenaar studeerde af in 1999 aan de kunstacademie van Den Bosch. “Ik studeerde af in de richting illustratie. Dat leek me iets lichter dan autonome kunst.” Hij werkte eerst jaren als illustrator, ook werkte hij bij de animatiestudio waar Loeki de Leeuw is gemaakt. Op een goede dag ging hij zijn illustraties exposeren. “Ik was eigenlijk altijd aan het proberen om de kaders van de illustratie-opdrachten te omzeilen. Toen ben ik toch maar steeds autonomer gaan werken.” En met succes, blijkt. Maar hij heeft naar eigen zeggen alles gedaan onderwijl om aan geld te komen, van op de vuilniswagen staan tot aan kroketten bakken. “Het is een geluk dat ik nu kan leven van mijn werk, dat het mensen aanspreekt. Maar wat ik al zei, als dat niet zo was, zou ik nog steeds blijven tekenen.”
Sprookjeswerelden
Ooit zou hij graag een film maken. “Tekenen ligt me toevallig goed. Maar een film vind ik een heel mooi medium. Dan kun je werken met meer dimensies.” Ook zou hij graag een themapark ontwerpen, een soort Efteling, waar de sprookjeswereld tot leven kan komen.” Hij gelooft eigenlijk dat iedereen wel een parallelle wereld in zijn hoofd heeft. “Bij kleine kinderen zie je dat nog heel duidelijk. Mijn dochter ging vroeger altijd met haar eenhoorn naar school. Op een dag moest ze huilen, ze zei: ‘De eenhoorn waarmee ik naar school ga, is niet echt.’ Dat vond ze verdrietig. Waarom is het niet echt? Ik vind een eenhoorn echt. Ik denk alleen dat je in onze samenleving bijna niet anders kan dan deze magische wereld in je hoofd negeren. Je kunt bijna niet functioneren als je het toelaat.” Daarom vindt hij de intocht van Sinterklaas ook mooi, ontroerend zelfs. “Iedereen neemt dat bloedserieus, tot en met de politieagenten. Het is een van de weinige momenten in het jaar dat deze vorm van verbeelding geaccepteerd wordt in onze maatschappij.”
Dat Berens ook wel de moderne Jeroen Bosch wordt genoemd, vindt hij een compliment. “Dat vind ik een fantastische kunstenaar. Hij was super consistent in zijn beeldtaal. Ik denk eigenlijk dat hij ook een wereld schilderde die hij echt zag. Ik kan me niet voorstellen dat dat niet zo is. Zijn werk is zo eigen, ik kan me niet voorstellen dat dat rationeel bedacht is. Ik kijk er graag naar, net als naar films, van Tim Burton, of Lord of the Rings. We lezen thuis voor de zesde keer de hele serie van Harry Potter.” Altijd op zoek naar sprookjeswerelden. Maar die creëert hij ook zelf, en inspiratie daarvoor komt overal vandaan. “Ik hou van schoonheid, maar dat is een cliché natuurlijk. Zelfs een mooie boom kan inspiratie zijn.”
Thuiskomen
En waar hij werkt, is een bijzonder verhaal op zichzelf. “Mijn atelier is een soort tijdmachine, ik zit daar in een vacuüm, in een andere tijd. Hij laat zijn telefoon uit, bekijkt geen email. “Dan is het makkelijker om scherp te stellen op die beelden in mijn hoofd.” Het atelier is een klein kronkelig, houten huisje met een rieten dak en een houtkachel, rook uit de schoorsteen, het staat in Halfweg [zie foto’s]. “Ik heb het niet zelf laten bouwen maar het zou zomaar kunnen. Het past precies. Het is niet handig hoor; er zijn geen rechte muren. Het is bloedheet in de zomer en koud in de winter. Maar mijn atelier is mijn binnenwereld. Dat is een magische plek. Het is kronkelig, ja, je kunt zeggen een soort Efteling huisje.” Tussen de vondsten uit antiekwinkels en markten werkt hij hier in een heel eigen wereld. Ieder potje inkt gaat in een mooi flesje zodat de eigentijdse verpakkingen weg zijn. Zo lijkt het als je binnenkomt, alsof je een andere eeuw instapt. Hij werkt ook met traditionele media zoals verschillende soorten inkt, verf en potlood, en ook hout, klei en brons. Maar hij maakt ook gebruik van digitale 2D en 3D technieken, “afhankelijk van wat ik nodig acht”. In de galerie heet dat op bordjes ‘mixed media on panel’.
“Voordat we kinderen hadden, werkte ik twaalf tot zestien uur per dag. Nu probeer ik het wel te beperken tot de schooluren van de kinderen. Ik kies bewust ervoor om mijn kinderen te zien opgroeien. Toen ze kleiner waren, had ik steeds het gevoel dat ik mijn tijd aan het verdoen was ik niét bij hun in de buurt was. Ik vind kinderen zo kostbaar, zo bijzonder dat ze er zijn. Maar ja, als iedereen naar school is, als de vakantie voorbij is, dan ben ik heel blij dat ik weer naar mijn atelier toe mag. Naar mijn eigen wereld. Daar is het thuiskomen.”
Galerie Jaski: www.jaski.nl
